Sytuacja kormorana w Dolinie Górnej Wisły

Zarządzanie populacją kormorana Phalacrocorax carbo w obszarze Natura 2000 Dolina Górnej Wisły PLB240001 w kontekście zwiększonej presji tych ptaków na gospodarkę rybacką było przedmiotem spotkania w dniu 7 lutego 2023 r. w Górnośląskim Przedsiębiorstwie Wodociągów S.A. przy zaporze Zbiornika Goczałkowickiego. Spotkanie odbyło się w ramach zmniejszonego formatu Komitetu Sterującego projektu LIFE.VISTULA.PL.

Kormoran jest dużym ptakiem o czarnym upierzeniu. Jego kolonie liczą nawet kilka tysięcy gniazd. Jest to bardzo sprawny i wyjątkowy drapieżnik żywiący się rybami. Zwykle poluje stadnie, a na ową sprawność w podwodnym polowaniu pozwalają mu namakające pióra. Dzięki temu ptaki nie podlegają prawie wcale sile wyporu i mogą bardzo szybko zaspokoić głód. Przez pozostałą część dnia ptaki odpoczywają i suszą się, siedząc z charakterystycznie rozłożonymi skrzydłami.

Wzrost populacji kormorana w regionie

W województwie śląskim znajdują się obecnie 2 kolonie kormorana: na Zbiorniku Dzierżno Duże koło Gliwic oraz na Zbiorniku Goczałkowickim w ujściu Wisły, gdzie ptaki budują gniazda na drzewach. Pierwsze lęgi na Zbiorniku Goczałkowickim stwierdzono w 1986 r. i w ciągu 4 lat kolonia rozrosła się do 47 gniazd.

Przez lata ptaki zwiększały swoją liczebność, powodując coraz większe szkody na stawach hodowlanych. Na podstawie porozumienia pomiędzy rybakami i ornitologami w 1994 r. Wojewódzki Konserwator Przyrody ustalił limit 50 gniazd, powyżej którego prowadzono ich redukcję, zwykle za pomocą armatek wodnych. Na początku XXI wieku zaniechano usuwania gniazd, co skutkowało tym, że ich liczba ciągle stopniowo wzrastała każdego roku. Obecnie w ujściu Wisły gniazduje ponad 550 par kormorana.

Kompromis na linii Ludzie-Ryby-Ptaki

Doświadczenie realizacji projektu LIFE.VISTULA.PL pokazuje, że kluczowe dla zachowania siedlisk ptaków w Dolinie Górnej Wisły jest utrzymanie i prowadzenie ekstensywnej gospodarki rybackiej. Stawy hodowlane są stosunkowo płytkie i znajduje się w nich niespotykane w naturalnych zbiornikach nagromadzenie ryb. Poza tym stawy tworzą zróżnicowaną mozaikę i posiadają wiele dogodnych schronień jak wyspy i szuwary. Zaniechanie gospodarki rybackiej, przekształcenie stawów w łowiska wędkarskie lub ich osuszenie spowoduje nieodwracalne zmiany w siedliskach ptaków, które są bardzo silnie związane ze stawami.

Dewizą projektu LIFE.VISTULA.PL jest uznanie interesów na linii Ludzie-Ryby-Ptaki. W związku z coraz liczniejszymi głosami rybaków o zwiększonej presji kormorana, zespół projektowy LIFE zorganizował robocze spotkanie Komitetu Sterującego, w celu omówienia możliwości znalezienia rozwiązań tego problemu. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele gospodarstw rybackich, Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów oraz ornitolodzy.

W wyniku ożywionej i bardzo merytorycznej dyskusji stwierdzono, że kormoran jest nieodłącznym elementem krajobrazu stawów rybackich i sytuacja ta nie ulegnie już zmianie. Populacja tego gatunku nie jest ponadto w żaden sposób zagrożona w Europie i Polsce, a podjęcie działań zapobiegawczych nie spowoduje długotrwałego zmniejszenia populacji w rejonie całej Doliny Górnej Wisły.

Ptaki przylatujące przez większość roku to bardzo często osobniki migrujące. Z uwagi na bliskość stawów od kolonii lęgowej kormorana, ptaki powodują coraz większe straty w gospodarce rybackiej, co ma duże znaczenie dla ich dalszego funkcjonowania.

Działania zapobiegawcze przed szkodliwym wpływem kormorana na gospodarkę rybacką

Działaniem zapobiegawczym oprócz dotychczasowych zezwoleń na płoszenie i odstrzał jest zastosowanie lin i sznurów na małych stawach uniemożliwiających nurkowanie i polowanie kormoranów. Inną propozycją jest zamontowanie w rejonie skarmiania ryb dużych koszy z prętów, które pełniłyby rolę schronienia dla ryb, w momencie nadlatującego stada kormoranów. Środki te nie spowodują jednak całkowitej likwidacji szkód wyrządzanych w rybostanie i wiążą się z dodatkowymi kosztami dla zarządców stawów.

Jednym z rozwiązań jest również powrót do działań stosowanych ponad 20 lat temu, czyli corocznego ograniczania liczebności gniazd kormorana w ujściu Wisły do Zbiornika Goczałkowickiego. Według ornitologów takie działanie jest skuteczne, jeśli będzie cyklicznie powtarzane, wiąże się jednak z ryzykiem rozproszenia kolonii rozrodczej i musiałoby być wykonywane w okresie budowy gniazd i składania jaj. Ornitolodzy podkreślili, że strącanie gniazd nie zlikwiduje problemu drapieżnictwa kormorana na stawach, zmniejszy jednak presję ptaków w okresie lęgowym, kiedy ptaki te żerują najbardziej intensywnie. Podjęcie takich działań musi wiązać się z jednoczesnym monitorowaniem populacji kormorana w tym rejonie, w celu przeciwdziałania powstaniu nowych kolonii lęgowych.

Przedstawione rozwiązania zostały zaakceptowane przez zarządców stawów i mimo iż nie spowodują całkowitej likwidacji ich problemów, mogą, choć w części, ograniczyć straty w hodowli i zmniejszyć nakłady finansowe związane z organizacją płoszenia i odstrzału ptaków co jest istotne z punktu widzenia zarówno innych ptaków, jak i samej działalności stawiarskiej, która warunkuje utrzymanie siedlisk dla cennej awifauny tego rejonu.

Strategia zarządzania populacją kormoranów

W ocenie zespołu projektowego LIFE.VISTULA.PL, ograniczenie liczebności gniazd kormorana na Zbiorniku Goczałkowickim może zmniejszyć liczbę ptaków odwiedzających stawy oddalone od kolonii lęgowej o 10 km i zmniejszy częstotliwość bezpośrednich działań na stawach związanych z płoszeniem i odstrzałem, gdzie gniazdują i żerują ptaki będące przedmiotami ochrony w obszarze Natura 2000 Dolina Górnej Wisły PLB240001.

Zorganizowane spotkanie wypełnia częściowo zapisy „Strategii zarządzania populacją kormorana w Polsce” (Bzoma Sz., 2011, Warszawa, SGGW), wskazujące, że największe szanse na powodzenie w zarządzaniu populacją kormorana mają działania na poziomie lokalnym, poparte dogłębną znajomością problemu w tej skali. Mamy nadzieję, że spotkanie to zapoczątkuje proces dialogu, w celu stworzenia regionalnego planu zarządzania populacją kormoranów dla części południowej Polski, gdzie znajduje się największe nagromadzenie stawów.