Rząd: siewkowate, podrząd: mewowce, rodzina: rybitwy.

W Polsce gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej;  W skali Europy uważany za gatunek niezagrożony, którego status ochronny jest prawdopodobnie odpowiedni.

Jak wygląda?

Rybitwa rzeczna jest niedużym ptakiem, podobnym do śmieszki. Wymiary jej ciała wynoszą od 30 do 39 cm. Ubarwienie rybitwy rzecznej jest biało-szare, z czarnym wierzchem głowy. Wielkość i ubarwienie obu płci są jednakowe. Ostateczne upierzenie, różniące się w zależności od pory roku (szata godowa od kwietnia do sierpnia, spoczynkowa od sierpnia do marca),  ptaki osiągają w czwartym, wyjątkowo w trzecim lub piątym roku życia. Pisklęta z wierzchu są płowożółte lub jasnobrązowe, w różnym stopniu czarno plamkowane lub cętkowane. Czoło i gardło brązowoczarne, pierś i brzuch białe. Tęczówka ciemnobrązowa, dziób brązowy do pomarańczowego, z wyraźnym czarnym końcem. Nogi różowe lub morelowopomarańczowe. Szata młodociana (od uzyskania zdolności ptaka do lotu czyli w okresie od lipca do października), jest bardzo podobna do spoczynkowego upierzenia ptaków dorosłych. Rybitwa rzeczna odzywa się głośnym „krii” , „krre”.

Gdzie wychowuje młode?

Jest to nieliczny i słabo rozpowszechniony gatunek. W centralnej i wschodniej części kraju związany jest głównie z większymi rzekami, przede wszystkim doliną Wisły, Bugu, Narwi i Warty, które zasiedla ponad 60% populacji lęgowej. Najliczniej występuje w środkowym odcinku Wisły, między ujściem Sanu a Włocławkiem. W części południowej i południowo-zachodniej, gdzie cieki są nieliczne i uregulowane (brak piaszczystych ławic w nurcie), rybitwa rzeczna gnieździ się na stawach i sztucznych zbiornikach wodnych, z wyraźnymi skupiskami w Dolinie Baryczy (Stawy Milickie) i dolinie górnej Wisły (Zbiornik Goczałkowicki). W górach pojedyncze pary notowano w Karpatach Zachodnich, na Dunajcu.

Rybitwa rzeczna gnieździ się często w rejonach morskich i przymorskich, jak i na śródlądziu – na jeziorach, stawach rybnych, sztucznych zbiornikach wodnych, w żwirowniach i dolinach rzek, na naturalnych i sztucznych wyspach i półwyspach. Preferuje płaskie żwirowe i piaszczyste plaże, wybierając miejsca z niską i niezbyt gęstą roślinnością lub z dużą ilością muszelek, gdzie mogą ukryć się pisklęta. Nie stroni od pastwisk, słonych mokradeł, wrzosowisk i skalistych wysp. Unika zwłaszcza zimnych wód, miejsc stromych lub narażonych na silne wiatry i opady deszczu oraz gęsto zarośniętych, które uniemożliwiają poruszanie się piskląt. Wybór siedliska przez rybitwę rzeczną determinuje obecność w miarę obfitych żerowisk - wód stojących lub płynących zasobnych w małe ryby.

Może gnieździć się pojedynczo, w małych grupach po kilka lub kilkanaście par lub w dużych, zwartych i gęstych koloniach liczących po kilkaset, a wyjątkowo nawet ponad tysiąc par. Równie chętnie osiedla się w jednorodnych, jednogatunkowych grupach, jak i tworzy mieszane kolonie z innymi rybitwami.

Jak mieszka?

Gniazdo rybitwy to płytki dołek w ziemi, w piasku lub żwirze, zwykle wśród niskiej, rzadkiej roślinności. Jest to delikatna i mało trwała konstrukcja, poprawiana i dobudowywana w trakcie inkubacji, bez wyściółki lub skąpo wyłożona na spodzie i brzegach materiałem przynoszonym z sąsiedztwa. Budowane jest na piasku, bez jakiejkolwiek osłony, czasem zasypywane przez wiatr. W przypadku braku wysp na jeziorach i sztucznych zbiornikach wodnych ptak ten zakłada gniazda na pływającym ple (kożuchu z roślin na powierzchni wody), pokosach trzcin, fragmentach drzew wystających z wody, ewentualnie na groblach. Rybitwa rzeczna jest silnie związana z miejscem wyklucia się i  gniazdowania, około 65%  piskląt wraca na swoje rodzime lęgowiska.

Jak żyje?

Rybitwa rzeczna prowadzi dzienny tryb życia, zimuje głównie w zachodniej i południowej Afryce, rzadziej Portugalii i południowej Hiszpanii. Ptaki obrączkowane w Polsce zimę spędzają na atlantyckim wybrzeżu Afryki, począwszy od Maroka na północy, aż po południowe krańce kontynentu. Na lęgowiska przylatuje w kwietniu. Gnieździ się jeden raz w roku, jednak w zależności od warunków środowiskowych, przede wszystkim od dostępności pokarmu w pobliżu lęgowisk, termin składania jaj może być różny. Na wyspach środkowej Wisły sezon lęgowy rozpoczyna się w ostatniej dekadzie kwietnia, a szczyt składania jaj przypada zazwyczaj w drugiej połowie maja. Duże przybory Wisły i niesprzyjająca pogoda w maju (niska temperatura i ulewne deszcze), mogą opóźnić sezon lęgowy.

Jaja wysiadują oboje rodzice, jednak więcej czasu poświęca temu samica, która w czasie składania jaj i na początku inkubacji jest dokarmiana przez partnera. Młode wykluwają się pokryte puchem i od razu widzą. Gniazdo mogą opuszczać już po kilku godzinach, przez kilka pierwszych dni życia muszą być jednak wygrzewane przez rodziców, a po uzyskaniu zdolności do lotu muszą też nauczyć się samodzielnie zdobywać pokarm. Pełną niezależność uzyskują dopiero po 2-3 miesiącach życia. Dojrzewają płciowo najczęściej w trzecim roku życia.

Rybitwa rzeczna jest pokarmowym oportunistą, w zależności od sytuacji potrafi szybko zmieniać zarówno sposób żerowania, jak i rodzaj pokarmu. Głównym składnikiem diety są ryby, skorupiaki, pierścienice, ślimaki i owady. Ryby, rybitwy rzeczne zdobywają najczęściej nurkując z lotu, regularnie żerują też „z zasiadki”, wypatrując ryb z góry, siedząc np. na moście, falochronie itp.

Bibliografia:

1. Sikora A., Mikusek R. 2004. Sterna hirundo (L., 1758) – rybitwa rzeczna. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 186-191.
2. Bukaciński D., Bukacińska M., Betleja J. 2015. Rybitwa rzeczna Sterna  hirundo, Ślepowron Nycticorax nycticorax W: Chylarecki P., Sikora A, Cenian Z., Chodkiewicz T. (red.) Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. GIOŚ, Warszawa, s.299-305; 354-358.